Phương pháp dạy học đột phá: POGIL
Bài viết được tổng hợp và mang đến cho Quý độc giả từ hội thảo Pioneering Educators Network (PEN) 2019 - đồng sáng lập và đồng tổ chức bởi IEG Foundation & Đại học Fulbright Việt Nam.
Video khái quát về phương pháp POGIL:
Sơ lược về POGIL
POGIL (Process oriented guided inquiry learning) – Tạm dịch: Học tập dựa vào quá trình tìm hiểu câu hỏi có định hướng (hiện chưa có cách dịch tên cụ thể cho phương pháp dạy học này, quý độc giả có thể tham khảo cách dịch khác: Học tập dựa vào quá trình tiếp cận chu trình, Học tập hướng theo quá trình dựa vào việc đặt câu hỏi).
POGIL (Process-oriented guided inquiry learning) là gì?
POGIL (đọc trại: Pô-gô) là phương pháp dạy học lấy người học làm trung tâm và định hướng cho người học được tự khám phá và xây dựng kiến thức thông qua các hoạt động thảo luận nhóm có định hướng bởi giáo viên. Trong phương pháp dạy học này, người dạy không còn giữ vai trò thuần “cung cấp thông tin”, mà thay vào đó, là định hướng để người học tự xây dựng kiến thức cho riêng mình.
POGIL và việc học chủ động (active learning)
POGIL là một trong những phương pháp học tập đề cao khả năng học chủ động (active learning) – có thể hiểu ngắn gọn là phương pháp học mà học sinh làm chủ kiến thức của mình từ bước xây dựng cho đến ứng dụng, thay vì thụ động tiếp nhận thông tin từ thầy cô.
*Tham khảo: Một số phương pháp học tập chủ động khác:
Quý độc giả có thể tham khảo các thuật ngữ trên bằng tiếng Anh trong hình dưới đây:
Phương pháp POGIL dành cho những đối tượng nào? Cho những môn học nào?
Tiền thân của phương pháp dạy học POGIL là cách tiếp cận dành cho nhóm ngành khoa học (được phát triển bởi dự án POGIL Project tại Mỹ - website: pogil.org). Tuy nhiên, qua thời gian và các ứng dụng trong dạy học, POGIL ngày nay đã có thể được áp dụng cho học sinh ở nhiều độ tuổi và ở nhiều môn học.
Hiệu quả của phương pháp POGIL
1 - Nâng cao năng lực học tập của học sinh:
Nhóm nghiên cứu John Farrell, Richard Moog, và James Spencer (1999) khi so sánh điểm kiểm tra của học sinh trước và sau khi được dạy bởi phương pháp POGIL, thì thấy: điểm loại khá tăng vọt, và nhóm điểm yếu cũng giảm mạnh.
Nhóm nghiên cứu Suzanne Ruder và Sally Hunnicutt (2008) so sánh điểm kiểm tra của học sinh học theo phương pháp truyền thống và phương pháp POGIL, thì thấy: điểm khá và giỏi của nhóm POGIL nhiều hơn hẳn so với nhóm học sinh học theo phương pháp thầy giảng – trò chỉ nghe.
2 - Phát triển các kỹ năng mềm cần thiết cho sự phát triển bản thân của học sinh:
POGIL không chỉ nhắm tới kết quả đo lường được như điểm số, mà còn đặc biệt chú trọng vào quá trình phát triển và nâng cao các kỹ năng mềm cần thiết cho học sinh:
Tư duy phản biện
Xử lý thông tin
Giải quyết vấn đề
Nhận định/đánh giá
Kỹ năng giao tiếp
Kỹ năng làm việc nhóm
Kỹ năng quản lý
3 - Lưu ý về tần suất sử dụng các hoạt động dạy học theo phương pháp POGIL:
Như đã nêu ở trên, POGIL là một trong số rất nhiều các phương pháp dạy học kích hoạt khả năng học tích cực của học sinh, và vì vậy mà không phải là phương pháp dạy học tối ưu nhất trong mọi trường hợp. Do đó, các thầy cô có thể cân nhắc điều chỉnh tần suất sử dụng POGIL cho phù hợp với mục đích bài giảng và đối tượng học sinh.
Trong một lớp học có thể có nhiều hoạt động theo mô hình POGIL, và đôi khi, trong một số giờ học, các phương pháp khác có thể phù hợp với học sinh hơn POGIL.
Thực hành phương pháp dạy học theo mô hình POGIL:
1 - Khung cấu trúc chung:
Mặc dù việc ứng dụng POGIL trong thực tế có thể khác nhau tùy vào nhiều yếu tố khách quan, cấu trúc chính của một hoạt động trên lớp dựa trên mô hình POGIL đều được tiến hành theo lần lượt 03 giai đoạn chính của Chu trình học tập (Learning cycle) sau:
Đầu tiên, các câu hỏi sẽ dẫn dắt học sinh đến phần “Khám Phá” (E - Exploration) để hướng sự chú ý của người học đến những phần cụ thể. để khám phá các thông tin cụ thể trong phần Mô hình dữ liệu được giao
Thứ hai, các câu hỏi sẽ dẫn dắt đến phần “Kiến tạo” (I - Intervention) - hay “Hình thành khái niệm” - để việc tìm hiểu và đúc kết ra các khái niệm mới cũng như làm quen với những thuật ngữ mới. và giới thiệu chúng
Thứ ba, các câu hỏi sẽ gợi ý học sinh đến phần “Áp dụng” (A - Application) để những khái niệm mới vào được đưa các trường hợp khác nhau
*Chú ý: kiến thức xây dựng được ở giai đoạn Áp dụng hoàn toàn có thể trở thành chủ đề để phát triển các nhận thức và tư duy bậc cao hơn nữa. Và vì thế, sau bước này, ta hoàn toàn có thể quay về bước Khám phá, với chủ đề Khám phá là các vùng kiến thức đòi hỏi tư duy bậc cao.
Tóm gọn lại: một chu trình học tập POGIL không dừng lại ở mức “tiếp nhận thông tin”, mà còn định hướng cho người học hình thành kỹ năng ứng dụng các kiến thức đó vào các tình huống khác nhau vượt ra khỏi phạm vi bài học và lớp học.
Các câu hỏi quan trọng ở đây là:
Những yếu tố nào có thể giúp người dạy kiểm soát được lớp học?
Những loại câu hỏi nào nên được sử dụng để kích hoạt tính chủ động của não bộ người học?
2 - Hai nhóm câu hỏi chính: câu hỏi đóng và câu hỏi mở
Câu hỏi đóng (convergent question) chỉ loại câu hỏi chỉ có một hoặc một vài đáp án cụ thể. Để trả lời dạng câu hỏi này, học sinh cần phải phân tích và tổng hợp các ý tưởng với nhau, so sánh để tìm những điểm chung của các nguồn thông tin, hoặc để đi đến kết luận.
Câu hỏi mở (divergent question) dùng để chỉ loại câu hỏi không có một/một vài câu trả lời nhất định, thay vào đó lại có rất nhiều khả năng trả lời. Những câu hỏi dạng này thường yêu cầu vốn kiến thức và ý tưởng rộng và sâu, thậm chí còn có thể phải đào sâu nghiên cứu hơn nữa.
Vậy, ta nên sử dụng 02 loại câu hỏi trên như thế nào trong một hoạt động lớp theo phương pháp POGIL?
Không có đáp án Đúng/Sai cho thắc mắc trên, vì việc vận dụng loại câu hỏi còn phụ thuộc rất nhiều vào các yếu tố khác (ví dụ: năng lực của học sinh, độ khó của bài học, tính chất/mục đích của lớp học mà phương pháp POGIL được sử dụng: giới thiệu kiến thức mới/ thực hành/ ôn tập/…, vân vân).
Một số gợi ý về cách ứng dụng:
Đối với các chủ đề học có độ khó từ dễ đến vừa phải (ta có thể đánh giá độ khó dựa trên năng lực của người học), giáo viên có thể bắt đầu bằng nhiều câu hỏi đóng (convergent question) để giúp học sinh hình thành khái niệm và tìm hiểu vùng kiến thức cần được chú tâm.
Đối với các chủ đề dễ hiểu hơn, các thầy cô có thể cân nhắc đưa các câu hỏi mở (divergent question) từ sớm hơn trong lớp.
Sử dụng xen kẽ 2 loại câu hỏi cho phù hợp với các học sinh với trình độ khác nhau trong lớp.
Trọng tâm của câu hỏi có thể được bắt đầu từ những vùng kiến thức thành phần của bài học, và từ từ dẫn đến các câu hỏi phức tạp/câu hỏi mở hơn.
Ví dụ ứng dụng:
Trong lớp học tiếng Anh dựa vào 1 chủ đề khoa học, giáo viên có thể chia nhỏ chủ đề thành các vùng kiến thức thành phần.
Sau đó, cho học sinh thảo luận những câu hỏi đơn giản về những vùng kiến thức cơ bản của chủ đề tại giai đoạn “Khám phá (E)”, rồi nâng dần lên các câu hỏi gợi dẫn ở giai đoạn “Hình thành khái niệm (I)” và “Ứng dụng (A)”.
Tại thời điểm học sinh phải thảo luận những câu hỏi khó, thì các em đã được thực hành sử dụng tiếng Anh và làm quen với từ vựng khi thảo luận các câu hỏi trước đó
*Đọc thêm tại: Ellinger, 2019
Lưu ý: khi học sinh gặp khó khăn trong việc trả lời các câu hỏi, giáo viên nên đặt thêm câu hỏi gợi mở để dẫn dắt, hoặc cố gắng khuyến khích các học sinh khác trong lớp cùng trả lời, thay vì ngay lập tức đưa câu trả lời cho học sinh.
03 yếu tố quan trọng của phương pháp dạy học POGIL:
Khác với các hoạt động trao đổi nhóm thường gặp, các hoạt động nhóm theo mô hình POGIL bao gồm 03 yếu tố quan trọng sau: (1) - quản lý thời gian (time management), (2) - loại câu hỏi (questions), và (3) - phân vai trò (roles).
Yếu tố (1) – kỹ năng quản lý thời gian của người giáo viên rất quan trọng. Lý do là vì học sinh làm chủ các hoạt động và việc sử dụng các hoạt động nhóm có thể chiếm nhiều thời gian hơn dự tính. Do đó, ngươi giáo viên phải biết kết hợp gia74 việc quan sát hoạt động của hịc sinh cũng như diều phối, phâ
Yếu tố (2) - hai loại câu hỏi, câu hỏi đóng và câu hỏi mở, nên được sử dụng linh động tùy vào đối tượng học sinh và tính chất bài học (đã được mô tả ở trên).
Dưới đây là hướng dẫn về yếu tố (3) - 04 vai trò (roles) trong một hoạt động theo mô hình POGIL:
Trưởng nhóm (Manager): Quản lý nhóm. Đảm bảo thành viên đều tham gia vào hoạt động, hoàn thành vai trò cùng yêu cầu được giao đúng thời gian
Người ghi chép/thư ký (Recorder): Ghi nhận tên và vai trò các thành viên đầu tiết học. Ghi nhận các thông tin quan trọng của cuộc thảo luận, quan sát, tìm hiểu sự thật ngầm hiểu v.v.
Người phát ngôn (Speaker): Thuyết trình hoặc báo báo bằng văn bản kết quả làm việc của nhóm. Mô hình POGIL truyền thống thường yêu cầu chỉ duy nhất người phát ngôn được đại diện nhóm đặt câu hỏi/trao đổi với giáo viên và các nhóm khác. Giáo viên có thể điều chỉnh yêu cầu tùy theo tính chất của lớp học.
Người thu hoạch (Reflector): Quan sát và nhận xét về không khí làm việc, hành vi của nhóm đặt trong bối cảnh lĩnh hội kiến thức. Bạn này cũng có thể sẽ được chỉ định để báo cáo về cách hoạt động của nhóm, cách cải thiện, và lý do vì sao.
Lưu ý: có thể đổi vai trò của học sinh trong nhóm giữa các hoạt động.
Tác dụng của việc phân chia vai trò:
Trao cho học sinh một “quyền hạn” và vai trò nhất định trong công việc nhóm. Việc này có thể góp phần khuyến khích các em học sinh ít động lực trong lớp tham gia tích cực hơn.
Việc chỉ có người phát ngôn đại diện nhóm phát biểu góp phần cho các học sinh trong nhóm có thêm thời gian để thử sức tự trả lời câu hỏi trong nhóm.
Đánh giá hiệu quả học tập tại cuối hoạt động theo phương pháp POGIL:
Học sinh phải đúc kết được những điều đã học được bao gồm cả khái niệm và kỹ năng sau khi kết thúc mỗi buổi học. (Vào đầu học kì, đánh giá này rất quan trọng để soi chiếu sự tiến bộ của học sinh).
Trong 5 phút cuối cùng của tiết dạy, sau khi các hoạt động trong lớp đã kết thúc, ta nên cùng học trò đánh giá chất lượng hoạt động học tập theo mô hình SII report (S = Strength/Thế mạnh, I = Improvement/Điểm cần cải thiện, I = Insight/Phát hiện mới) với 3 câu hỏi sau:
Điểm mạnh của nhóm mình là gì?
Có điểm nào cần cải thiện? Các câu hỏi còn tồn đọng?
Hai điều quan trọng nhất học được trong ngày. Điều gì trong quá trình học tập mà em phát hiện được?
Các câu hỏi nên tập trung để người học ghi nhớ lại những gì cần thiết nhất hoặc một vài quan sát trong quá trình tìm ra câu trả lời.
Chúng tôi hy vọng chia sẻ khái quát trên về phương pháp dạy học POGIL có thể góp phần vào công tác "ươm mầm" của quý độc giả, để mai kia, những "mầm non" mà ta đã và đang ươm sẽ tự thân phát triển mạnh mẽ, ngay cả khi không có ta ở bên.
Sau cùng, niềm vui của người làm nghề “trồng người” có lẽ là việc được chứng kiến học trò mình hí hoáy đam mê về bài học, chứng kiến và cùng kiến tạo kiến thức với các con. Và trong quá trình đó chính ta khi đứng lớp còn phải tò mò theo. Chính các con làm cho ta ngạc nhiên với các góc nhìn và sự quan sát của chính con.
Các nguồn tham khảo thêm:
Các hoạt động sử dụng phương pháp POGIL theo một số môn học: https://pogil.org/
Cách đánh giá hiệu quả việc phát triển các kỹ năng mềm: https://www.aacu.org/
